تاریخچه ی شهرستان ساوه

تاريخچه :

ساوه يكي از مناطق بسيار قديمي و باستاني ايران به شمار مي رود . اين شهر در ادوار گذشته در تقاطع مهمترين راههاي كارواني ميان ري باستان همدان، اصفهان، قزوين، زنجان، قم و كاشان قرار داشته و در روزگار پارتيان يكي از منازل مهم ميان راهي بوده و در سده هفتم قبل از ميلاد يكي از دهدژهاو منازل سرزمين ماد به شمار مي رفته و حيات اجتماعي در اين بخش از ايران از قدمت و ديرينگي بسيار برخوردار است و از نقط نظر زمين شناسي متعلق به دوران سوم وچهارم زمين شناسي مي باشد.

ساوه نخست از توابع ميدان بوده و بعد جزوه ري بزرگ شده و به سبب نزديكي با مراكز اقتدار برخي سلاسل و سلاطين حاكم بر ايران گذشته از اين كه همواره از اهميت ويژه اي برخوردار بوده املاك و مراتع آن نيز از ديرباز محل توجه حكومت ها بوده و روي همين پايه حكام آن اغلب از ميان دولتمردان بنام برگزيده شده اند بعد از ساسانيان حكومت سامانيان و ال بويه و سپس تركان سلجوقي بر منطقه سيطره داشتند كه تركها مردمي عامي و بي سوادي بودند كه جز خوردن آشاميدن و عيش و عشرت و در مواقع ضروري جنگيدن چيزي نمي دانستند در سده نهم هجري قمري ساوه و آوه منكوب سم ستوران مغول ها شد و چنگيزيان شهر مذكور را بكلي منهدم و ويران كردند كتابخانه هاي بزرگ ساوه طعمه حريق شد و كتب و وسايل علمي كتابخانه به باد فنا رفت.

ساوه به سبب اين كه از قديم الايام ملتقاي محورهاي نفوذي كشورمان بوده در دوره مغول نيز گذرگاه جهانگردان و سياحان بيگانه شد مار كوپولوي و نيزي و بسياري از رسولان مبلغان مذهبي، بازرگانان، و ايلچيان در گزارشها و نوشته هاي خود از ساوه ياد كرده اند . پي آمد حمله چنگيزيان كاهش شديد نفوس ساوه بوده كه كاهش فاحش جمعيت روستايي و ويران شدن تاسيسات آبياري موجب سقوط شديد كشاورزي در منطقه ساوه شد. در دوره صفويه كه مذهب شيعه مذهب رسمي كشور شد منطقه ساوه در دوره ياد شده جزو قلمرو علي شكر بود در سال 908 هجري قمري با چيرگي صفويه بر سلطان مراد عثماني همدان كه والي نشين منطقه مذكور بود بدست قزلباشها افتاد در زمان صفويه بود كه اسكان بعضي ايلات و قبايل در ناحيه ساوه براي تقويت بنيه سرحدي غرب كشور و جلوگيري از نفوذ عثماني ها انجام گرفت در روزگار صفويه مردم ساوه از تيره هاي گوناگون بودند و زبان و آداب و روسوم آنان نيز طبعا با هم فرق داشت ولي از همين زمان بود كه نفوذ قبابل ترك نژاد و ترك زبان در اين منطقه شروع شد و تا به امروز هم ادامه دارد.

شهرستان ساوه به دليل موقعيت جغرافيايي و ارتباطي هموار در طول تاريخ مورد توجه بوده است لذا بايد اين منطقه را مركز جاذبه هاي تاريخي استان مركزي ناميد.

جغرافياي شهر :

اين شهرستان با مساحت 8855 كيلومتر مربع (معادل 30 درصد مساحت كل استان مركزي ) در شمال استان مركزي قرار گرفته است كه به اين ترتيب وسيع ترين شهرستان استان به شمار مي آيد. شهرستان ساوه براساس آخرين تقسيمات كشوري سال 1375 داراي 5 شهر (ساوه، زوايه، غرق آباد ، مأمونيه، نوبران) 4 بخش و 12 دهستان بوده است. جمعيت اين شهرستان در سال 1375، حدود 223429 نفر بوده، 5/17 درصد جمعيت استان را شامل ميشود . از اين تعداد 53 درصد ساكن نقاط شهري بوده اند.

سوغات شهرستان انار و انجير خشك و پاية اقتصاد آن را صنعت و كشاورزي تشكيل مي دهد. منطقه ساوه به خاطر مجاورت با كوير و ارتفاعات كم داراي آب و هواي گرم و خشك است.

ميزان بارندگي كم و حدود 213 ميليمتر در سال مي باشد و بيشتر بارش نيز به صورت باران است. شهرستان ساوه را بيشتر نقاط هموار و دشت تشكيل مي دهد. اين دشتها از جنوب شهر ساوه شروع و تا دشت بزرگ ساوه – كه گستردگي شهرهاي غرق آباد، ساوه، شهرصنعتي، مأمونيه و زرند است – امتداد دارد و داراي خاكي بسيار حاصلخيز و محل توليد بسياري از محصولات باغها و كشاورزي است. ارتفاعات منطقه در غرب شهرستان متمركز بوده و در شمال غرب شهر ساوه و غرب رازقان به حداكثر 2930 متر مي رسد.

رودخانه قره چاي كه از غرب و از استان همدان وارد شهرستان ساوه مي شود با جهت غرب به شرق تمام شهرستان را مشورب نموده و به خارج از شهرستان (مسيله قم) هدايت مي شود. بر مسير همين رود است. ساكه ساوه (الغدير) بر محل قديمي بند شاه عباسي احداث گرديده است. از ديگر رودخانه هاي مهم در آن، مزدكان كه از ارتفاعات غربي سرچشمه گرفته و در جنوب شهر ساوه با قره چاي يكي مي شود از سرشاخه ها اين رودخانه كه همگي از ارتفاعات شمال غرب سرچشمه مي گيرند. مي توان به رودخانه هاي فصلي سامان، مسيله و چرم اشاره داشت.
به لحاظ طبيعي شهرستان ساوه در دشتي هموار واقع شده است.

شرايط اقليمي و آب و هوايي :

شهرستان ساوه داراي اقليمي نيمه خشك با تابستانهاي گرم و زمستانهاي كمي سرد مي باشد.اراضي اين شهرستان بين كوهستان و بيانان واقع شده و بلندترين ارتفاع اين شهرستان " كوه قليچ " در بخش زرند است كه 2050 متر بلندي دارد.

منابع آبي مهم:

مهمترين منبع آبي شهرستان ساوه رودخانه دائمي قره چاي بوده و پس از آن مي توان از رودخانه هاي مزلقان و شور را در رديفهاي بعدي قرار داد.سدالغدير كه بر روي رودخانه قره چاي احداث شده مهمترين منبع آب زراعي منطقه مي باشد.

پوشش گياهي:

شهرستان ساوه بلحاظ پوشش گياهي جزو مراتع خوب استان مركزي بوده و عمده ترين گونه هاي گياهي اين شهرستان عبارتند از :

درسنه، گون، كاروان كش، شيرين بيان، ورك، پونه ، گل مار، داريجان ، كنگر ريواس، جاجوغ و قاسني.

پوشش جانوري:

شهرستان ساوه از لحاظ پوشش جانوري نيز داراي تنوع قابل توجهي است.گرگ، خرگوش، شغال، آهو، روباه، كبك، غاز، مرغابي، مار، قرقاول، و عقاب از جمله جانوراني مي باشند كه پوشش جانوري اين شهرستان را تشكيل داده اند.

جاذبه هاي گردشگري :

مسجد جامع – مناره مسجد جامع – قله تاريخي الوير- تپه الوير – قلعة الوير – قلعه گبري- قلعه آردمين – بناي مسجد انقلاب (قرمز) – كاروانسراي باغ شيخ- پل تاريخي سرحده- امامزاده سيد اسحاق- سر ساوه (الغدير)- غار كوه ساوه (شاپسند)- منارة مسجد سرخ- مسجد بازار ساوه- آب انبار مسجد جامع- تپه هاي باستاني در مأمونيه، امامزاده پنج تن در بدچال مجموعة تپه باستاني آوه – مقبره پيغمبر- مقبرة شاهزاده سليمان- تپه باستاني خانقاه- و ……

الف : جاذبه هاي تاريخي :

مسجد جامع ساوه: بناي مسجد جامع در شهر ساوه يكي از آثار ارزشمند و گنجينه اي از هنر معماري، نقاشي، كاشيكاري و گچبري است.

مناره مسجد جامع: در گوشه شمال شرقي و بيرون از چهار ديواري مسجد جامع ساوه، مناره اي رفيع و تماماً از آجر ،از آثار دوره سلجوقي، قرار دارد كه قسمت پايين آن ساده و قسمت هاي بالايي آن با نقوش آجري مزين شده است.

قلعه تاريخي الوير: روستاي الوير در 70 كيلومتري شمال غرب ساوه و در بخش خرقان قرار گرفته است و يكي از روستاهاي باستاني محسوب مي شود.

تپه الوير: شامل سفالهاي سطحي كه مربوط به تاريخ اسلام است.

قلعه الوير: كه از سنگ و خشت و سفالهاي ساده و لعابدار تشكيل شده ، از اين اثار چنين بر مي آيد كه مربوط به دوره هاي ساساني و اسلامي تا زمان صفويه باشد.

قلعه گبري: در 9 كيلومتري شرق الوير و جبهه شمالي رودخانه خرقان آثار باستاني اين تپه برروي صخره اي مستقر شده است. قدمت سفالهاي سطحي روي اين تپه كه بعضي قرمز رنگ با نقش سياه مي باشند، مربوط به هزاره هاي دوم و اول قبل از ميلاد است.

قلعه آردمين: اين قلعه در روستاي آردمين واقع در 56 كيلومتري جاده ساوه- همدان و در سه راهي غرق آباد است.

بناي مسجد انقلاب(قرمز):در ضلع شمالي ميدان قديمي ساوه( انقلاب) واقع شده كه بخاطر تزيينات و كتيبه هاي قرمز رنگي كه در اين مسجد وجود دارد آن را مسجد قرمز نيز مي گويند . بناي اين مسجد مشتمل بر گنبدي ساده و آجري ، يك گلدسته ، سه رواق، چند ايوان و يك مسجد جديد التاسيس در مجاورت آن مي باشد.اين بنا را مربوط به دوران سلجوقي دانسته اند.

كاروانسراي باغ شيخ: اين كاروانسرا در 6 كيلومتري شرق ساوه يكي از آثار با ارزش اوايل دوره قاجار به همراه مجموعه اي از آب انبار و حسينيه ، احداث گرديده است.

پل تاريخي سرخده: بناي پل در جنوب شهرستان ساوه در كيلومتر 13 جاده يل آباد به قزقلعه قراردارد. مصالح به كاررفته در آن تماماً آجر بوده با ملات ساروج و بناي آن مربوط به دوره صفوي مي باشد. امامزاده سيد اسحاق: بناي امامزاده سيد اسحاق در شرق ساوه در ابتداي جاده آسفالته ساوه به قم قرار دارد .در اين امامزاده سلطان سيد اسحاق از نوادگان امام موسي كاظم (ع) مدفون مي باشد.

ب : جاذبه هاي طبيعي:

امكانات سد ساوه( القدير): سد ساوه در محل قديمي بند شاه عباس در تنگه و فرقان ، 25 كيلومتري شهر ساوه و در حدود 150 كيلومتري جنوب غربي تهران روي رودخانه قره چاي احداث شده است.

غار كوه ساوه( شا پسند): اين غار در شمال غربي شهرستان و بالاتر از مقبره اشمو ئيل پيغمبر واقع گرديده است، اين غار بعلاوه مقبره اشموئيل پيغمبر و سرشاخه هاي رودخانه مزدقان و اقليم مناسب ، مكان مناسب گردشگاهي است.

وجه تسميه نام ساوه :

براي ساوه معاني لغوي چندي آورده اند:

ساوه بر وزن، كاوه نام پهلواني است توراني كه در جنگ رستم كشته شده او را ساوه شاه هم مي گفتند

نام شهري است معروف و مشهور در عراق عجم، گويند درياچه اي در آن جا بود كه هر سال يك كسي را در آن غرق مي كردند تا از سيلان ايمن مي بودند و در شب ولادت سرور كاينات آن درياچه خشك شد.

زر خالص را نيز گويند كه شكسه و ريزه ريزه شده باشد.

ضمنا بايد دانست كه در زبان ساسانيان زمين به هفت كشور تقسيم مي شده از اين قرار ارزه، ساوه، فردوفش ، وروگرست و غيره .

نظرات شما عزیزان:

ژیلا